Rozwój mowy to złożony proces, na który wpływa wiele czynników. Kiedy dziecko zaczyna
mówić, nie tylko poznaje nowe słowa i dźwięki, ale również uczy się je od siebie odróżniać.
Jednym z kluczowych elementów, który pomaga mu w tym procesie, jest słuch fonemowy
(zwany też fonematycznym). To umiejętność rozróżniania dźwięków mowy, które brzmią
bardzo podobnie – na przykład głoski [b] i [p]. Bez słuchu fonemowego dziecku mogłoby być
trudno odróżnić słowa takie jak „bułka” i „półka”. Jak zatem wspierać rozwój słuchu
fonemowego i dlaczego jest on istotny w dalszym rozwoju mowy dziecka?

Czym jest słuch fonemowy?

Słuch fonemowy to umiejętność odróżniania od siebie najmniejszych dźwięków mowy, czyli
fonemów. To właśnie dzięki niemu dziecko potrafi rozpoznać różnice między podobnymi
słowami, jak np. „kot” i „pot”, mimo że zmiana w brzmieniu jest minimalna.
Umiejętność rozróżniania dźwięków mowy dziecko nabywa słuchając mowy otoczenia,
bawiąc się dźwiękami, rymując i śpiewając. Bez odpowiedniego rozwoju słuchu fonemowego
dzieci mogą mieć trudności z nauką mowy, co z kolei może prowadzić do problemów z
czytaniem, pisaniem i komunikacją.

Różnica między słuchem fonemowym a fonetycznym

Słuch fonemowy – umiejętność odróżniania głosek podobnie brzmiących – np. „kura” i
„góra”
Słuch fonetyczny – umiejętność dostrzegania różnic w realizacji tego samego fonemu – np.
prawidłowa artykulacja głoski [s] i między-zębowa realizacja tej samej głoski.

Przyczyny zaburzeń słuchu fonemowego

Zaburzenia słuchu fonemowego mogą mieć różne przyczyny. Do najczęstszych należą:
Problemy ze słuchem fizycznym – Dzieci z niedosłuchem, zwłaszcza w okresie rozwoju
mowy, mogą mieć problemy z odbieraniem i analizowaniem dźwięków mowy, co przekłada
się na trudności w wyodrębnianiu fonemów.

Brak odpowiedniej stymulacji językowej – Dzieci, które słyszą mało mowy lub są rzadko
angażowane w rozmowy, mogą mieć trudności z rozróżnianiem dźwięków. Stymulacja
językowa jest konieczna, by dziecko miało kontakt z różnorodnymi dźwiękami mowy.

Dwujęzyczność lub wielojęzyczność – Dzieci wychowujące się w środowisku
wielojęzycznym muszą przyswajać i różnicować dźwięki charakterystyczne dla różnych
języków, co bywa dodatkowym wyzwaniem i wymaga więcej czasu na wykształcenie słuchu
fonemowego.

Jak rozwijać słuch fonemowy u dziecka?

Rozwijanie słuchu fonemowego można wspierać poprzez różne ćwiczenia i zabawy:

Rozpoznawanie dźwięków z otoczenia – Można bawić się w zgadywanie dźwięków, np. czy
dziecko rozpozna, czy dźwięk pochodzi z kuchni, czy z podwórka. To ćwiczy koncentrację na
dźwiękach i wrażliwość słuchową.

Zabawa w rozpoznawanie głoski początkowej – Prosimy dziecko, by wskazało, na jaką
głoskę zaczyna się dane słowo. To świetne ćwiczenie na wyodrębnianie głosek i ich
rozpoznawanie.

Rymowanki i zabawy słowne – Prosta zabawa w rymy czy wymyślanie rymujących się słów,
jak np. „kot” i „lot”, pomaga rozwijać u dziecka umiejętność rozpoznawania podobnych
dźwięków.

Zabawa w odnajdywanie słów z daną głoską – Można wybrać jedną głoskę, np. „k,” i
zachęcić dziecko, by wymyślało słowa, które zaczynają się na tę głoskę, np. „kura,”
„krzesło,” „koszyk.” To uczy wyodrębniania dźwięków w wyrazach.

Zaburzony słuch fonemowy ma wpływ na wiele aspektów życia dziecka – od wyraźnej
mowy, przez czytanie i pisanie, aż po umiejętność nawiązywania kontaktów i rozumienia
innych. Wczesne rozpoznanie objawów i współpraca z logopedą mogą pomóc w rozwinięciu
słuchu fonemowego i zapobiec dalszym trudnościom w nauce oraz komunikacji. Regularne
ćwiczenia i zabawy rozwijające słuch fonemowy w domu mogą być wsparciem w terapii i
codziennym funkcjonowaniu dziecka.

Bibliografia:
A. Domagała, U. Mirecka: Słuch mowny. Klasyfikacja zjawisk, [w:] Logopedia. Teoria
zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin 2012, s. 129–164.

B. Rocławski: Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka, Gdańsk 1993.
I. Styczek, Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, WSiP, 1982.