Połykanie towarzyszy człowiekowi od urodzenia, a nawet już w okresie prenatalnym (pojawia się ono ok.12 tygodnia życia dziecka i polega na połykaniu wód płodowych). Opiera się na przemieszaniu pokarmu do przełyku. Do prawidłowego połykania niezbędna jest pozycja wertykalno- horyzontalna języka, która jest tak często wymagana u pacjentów w czasie terapii logopedycznej.
Obecnie wyróżniamy dwa typy połykania:
- połykanie infantylne
- połykanie dorosłe/ dojrzałe
Połykanie infantylne cechuje się językiem położonym na dnie jamy ustnej, gdzie w czasie połykania często jest tłoczony na zęby, a nawet wsuwany pomiędzy. Mięsień okrężny ust w tym czasie napina się. Takie połykanie jest dozwolone do 3-4 roku życia dziecka. Następnie wraz z pojawieniem się zębów mlecznych powinno przekształcać się w połykanie dojrzałe.
Jeżeli dziecko po pojawieniu się zębów mlecznych dalej ma dziecięce połykanie może to świadczyć o zbyt długim karmieniu butelka lub papkami. Co więcej o słabym napięciu mięśniowym warg i język.
Połykanie dojrzałe to złożony proces, który ma swoje fazy:
Ustna:
-zwarcie przednie, czyli zwarcie zębów i jednoczesna pionizacja języka (czubek języka znajduje się tuż za górnymi jedynkami),
-zwarcie tyle języka, który opiera się o podniebienie twarde, a podniebienie miękkie jest obniżone uszczelniając zwarcie tylne,
-zwarcie boczne, czyli przyklejenie bocznych części języka do zębów i dziąseł górnych bocznych co umożliwi wpłynięcie pokarmu,
Gardłowa:
-podrażnienie receptorów smakowo- czuciowych języka i podniebienia miękkiego. Następuje chwilowe zatrzymanie oddychania oraz sekwencja szybkich ruchów,
– przemieszczenie pokarmu w kierunku przełyku – ma charakter odruchowy,
Przełykowa:
– przemieszczenie pokarmu przez przełyk do żołądka.
Jednak, aby prawidłowo przełknąć pokarm naszą drogę należy zacząć od poprawnej pozycji w-h języka, jeśli to jest niepoprawne nie będziemy wstanie nauczyć dziecka prawidłowego przełknięcia.
Rycina; https://www.alfasynapsis.pl/prawidlowe-polykanie-a-brak-efektow-w-terapii-logopedycznej/
Zaburzenia połykania u dzieci i dorosłych tzw. dysfagia może pojawić się poprzez stan zapalny, zwężenia mechaniczne lub uszkodzenia przewodnictwa nerwowo- mięśniowego.
Zaburzenia połykania dzieli się na:
— dysfagię ustno-gardłową, w której ruch kęsa pokarmowego jest zaburzony brakiem koordynacji fazy ustnej i gardłowej;
— dysfagię mechaniczną, w której występuje przeszkoda organiczna w obrębie jamy ustnej, gardła czy przełyku;
— dysfagię czynnościową, występującą w przebiegu nerwic czy schorzeń somatycznych bez podłoża organicznego;
— odynofagię — bolesne połykanie, zaburzające fazę ustną, gardłową i przełykową.
Do powstania dysfagii dochodzi najczęściej w przebiegu miejscowo rozrastających się nowotworów jamy ustnej, języka, gardła, przełyku, obturujących światło górnego odcinka przewodu pokarmowego i uniemożliwiających przesunięcie kęsa pokarmowego.
Dysfagia pojawia się często w chorobach neurologicznych (np. udar mózgu, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, choroba Huntingtona, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, urazy mózgu oraz miastenia) i może być spowodowana obecnością niedowładu mięśni biorących udział w akcie połykania, zaburzeń czucia w obrębie jamy ustnej lub gardła, zaburzeń koordynacji poszczególnych faz połykania, ruchów mimowolnych, zaburzeń koordynacji połykania z oddechem, nieprawidłowego napięcia mięśniowego, zaburzeń ośrodkowej kontroli połykania lub, jak to się zdarza najczęściej kombinacją tych elementów.
Jak diagnozuje dysfagię logopeda
Logopeda koncentruje się na ocenie ustnej fazy połykania, rozpoznaje patomechanizm oralnej fazy zaburzeń połykania. Analizuje sposób żucia, formowania i transportu kęsa, obecność obniżonego napięcia mięśniowego, osłabionego czucia w jamie ustnej, nadmiernego ślinienia, przetrwałych odruchów ssania i kąsania. Terapeuta ocenia stopień zaburzenia lub ewentualnie brak koordynacji fazy ustnej i gardłowej, które manifestują się występowaniem wzmożonego odruchu gardłowego, krztuszeniem, kaszlem, regurgitacją, odchrząkiwaniem, wydłużoną fazą żucia i trudnościami z zainicjowaniem aktu przełknięcia.
Terapia ze współpracą z lekarzami
W terapii dysfagii logopeda nigdy nie pracuje sam, zawsze wszelkie zmiany lub innowacje powinien konsultować z lekarzem w zależności od rozpoznanego schorzenia (np. laryngologa, foniatry, neurologa, gastrologa, fizjoterapeuty, czy wskazana jest współpraca z dietetykiem)
Logopeda skupia się na usprawnianiu narządów artykulacyjnych (język, wargi, podniebienie miękkie), eliminowaniu patologicznych odruchów, regulowania napięcia mięśniowego jamy ustnej. W rehabilitacji chorych prowadzonej przez logopedę zaleca się stosowanie metod adaptacyjnych, takich jak zmiana diety, konsystencji pokarmu, nawyków żywieniowych, stosowanie specjalnych łyżek i kubków. Zaleca się także unikanie pokarmów nasilających zaburzenia połykania, zagęszczanie i blendowanie pokarmów, podawanie kisieli czy stosowanie diet przemysłowych. Stosuje się również metody restytucyjne, polegające na odtwarzaniu sensorycznych oraz nerwowo-mięśniowych podstaw dla połykania fizjologicznego. Zwraca się uwagę na kontrolę ustawienia tułowia i głowy, sprawność sensoryczną, ruchową i oddechową.
Źródła:
Pluta – Wojciechowska D. Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego, Wyd. Ergo –sum, Bytom 2013
Wiskirska-Woźnica B. Wprowadzenie do dysfagii jako problemu wielospecjalistycznego. Otolaryngologia, 2016
Budrewicz, S Słotwiński. K., Madetko N., Koszewicz M. Zaburzenia połykania w chorobach układu nerwowego — diagnostyka i leczenie, Wrocław 2017
Terlikiewicz J., Makarewicz R. Zaburzenia połykania Katedra i Zakład Onkologii Zachowawczej Akademii Medycznej w Bydgoszczy 2003