Rozwój dzieci w spektrum autyzmu jest najczęściej nieharmonijny, manifestuje się przez zaburzenia mowy i komunikacji, trudności w nawiązywaniu relacji społecznych oraz stereotypowe wzorce zachowań. Odmienna ścieżka rozwoju może stanowić duże wyzwanie w codziennym funkcjonowaniu na poziomie nie tylko relacji z innymi ludźmi, ale też podczas codziennych czynności, odczuwania i zaspokajania potrzeb fizjologicznych takich jak np. sen czy głód. Opóźniony lub zaburzony rozwój mowy powoduje brak skutecznej komunikacji z otoczeniem, ograniczone możliwości wyrażania swoich potrzeb, preferencji i emocji. Prowadzi to do frustracji, która może wyrażać się przez płacz, krzyk, zachowania agresywne i autoagresywne, ale również obniżać motywację do porozumiewania się i wycofanie z relacji z innymi. Ze względu na wymienione trudności oprócz diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu ogromnie ważna jest wielokierunkowa terapia, skoncentrowana na zasobach oraz potrzebach dziecka. Jednym z obszarów wsparcia jest terapia logopedyczna. Oto kilka ważnych jej aspektów.

1. Wczesna diagnoza i terapia zwiększa szanse na lepsze funkcjonowania w przyszłości.

Terapia logopedyczna dziecka z autyzmem to proces terapeutyczny, który ma na celu usprawnianie funkcji komunikacyjnych, językowych i poznawczych pacjenta. Aby ustalić odpowiednią ścieżkę oddziaływań stymulujących rozwój należy poprzedzić ją rzetelną, wielokierunkową diagnozą. Szczególnie ważna jest obserwacja tak zwanych „wczesnych symptomów autyzmu”, które można zauważyć już po 6 miesiącu życia (patrz w: Jak wykryć zaburzenia rozwojowe u dziecka?). Jeżeli rodzic ma jakiekolwiek wątpliwości dotyczące funkcjonowania swojego dziecka powinien niezwłocznie skonsultować je ze specjalistą. Jednym z nich może być właśnie logopeda lub neurologopeda specjalizujący się w terapii osób z zaburzeniami rozwojowymi. Terapia rozpoczęta przed drugim rokiem będzie znacznie bardziej efektywna niż ta, która rozpocznie się po czwartym roku życia. Dzieje się tak dzięki zjawisku „neuroplastyczności mózgu”, w wyniku którego człowiek w pierwszych latach swojego życia uczy się wyjątkowo intensywnie. Wczesna diagnoza nieprawidłowości rozwojowych jest ważna również dlatego, że pacjent, który prezentuje objawy behawioralne pozornie wskazujące na spektrum autyzmu może przejawiać symptomy zupełnie innego schorzenia np. niedosłuchu, padaczki, zaburzeń integracji sensorycznej czy choroby metabolicznej.

2. Rodzic współtworzy proces terapeutyczny.

Pierwsze spotkanie z logopedą jest często początkiem niełatwej drogi zmierzającej do pomocy dziecku i całej jego rodzinie. Relacja rodzica ze specjalistą jest bardzo ważna, powinna opierać się na wzajemnej szczerości i zaufaniu. Najważniejsza jest gotowość rodzica do rozpoczęcia terapii, pozwolenie na prowadzenie się wyznaczoną drogą we wzajemnym porozumieniu. Rodzic jest terapeucie niezbędnie potrzebny, ponieważ zna swoje dziecko najlepiej, stanowi źródło ogromnej wiedzy o jego mocnych stronach, ale również trudnościach. Wzrost świadomości osób dorosłych opiekujących się młodym człowiekiem jest jednym z elementów procesu. Rodzic wchodząc do gabinetu logopedy rozpoczyna swoją własną edukację w zakresie między innymi profilaktyki logopedycznej, rozwojowej zabawy z dzieckiem, umiejętności uważnej obserwacji i rozpoznawania potrzeb. Terapeuta pozostając w partnerskiej relacji z rodzicem stanowi pomost do sukcesu edukacyjnego dziecka.

4. Mowa werbalna jest szczytem góry wielu umiejętności. 

Aby pacjent w spektrum autyzmu zaczął rozwijać się podczas terapii logopedycznej niezbędne jest nawiązanie pozytywnej relacji z drugim człowiekiem oraz stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której może się uczyć. W atmosferze akceptacji, bazując na zabawie, nie stwarzając presji ze strony dorosłego dziecko ma odpowiednie warunki do nabywania nowych umiejętności. To, że rozwój mowy jest opóźniony lub chęć do komunikowania jest osłabiona stanowi ważną informację o całym rozwoju pacjenta.  

Mowa jest składową wielu umiejętności. Zanim więc skoncentrujemy się poszerzaniu zasobu słownictwa należy rozwijać tak zwane kompetencje kluczowe. Są nimi:

– kontakt wzrokowy;

– reakcja na imię;

– wspólne pole uwagi i gest wskazywania palcem;

– zabawa tematyczna i symboliczna;

– naśladownictwo i naprzemienność. 

Aby dziecko mówiło, potrzebne jest wzmocnienie jego motywacji do komunikacji z drugim człowiekiem, aby chciało poprosić o daną zabawkę, czy coś do jedzenia. Kompetencje kluczowe są ważne podczas tworzenia sytuacji komunikacyjnej.

 5. Na pierwsze postępy warto poczekać.

Rolą logopedy jest wsparcie pacjenta w procesie porozumiewania się z innymi. Pracuje z dzieckiem w gabinecie, aby potrafiło w warunkach poza nim skutecznie komunikować się w zróżnicowanym środowisku. Ze względu na osłabione kompetencje w zakresie naśladownictwa i rozumienia sytuacji społecznych etap generalizacji, czyli przenoszenie umiejętności z gabinetu do domu jest trudny, a zarazem przełomowy. Pacjent potrzebuje czasu na wejście w pozytywną relację z terapeutą, przyswojenie i przetworzenie nowych kompetencji, aby ostatecznie wykorzystać swoje umiejętności w interakcjach w różnych sytuacjach i z różnymi ludźmi.

6. Współpraca między specjalistami z różnych dziedzin jest ważna.

Logopedia jest dziedziną interdyscyplinarną, aby była skuteczna często wymaga poszerzania diagnostyki i pogłębiania działań terapeutycznych. Nic zatem dziwnego, że terapeuta kieruje dziecko na konsultację do innych specjalistów, aby wykluczyć medyczne przyczyny niektórych trudności dziecka.  Zdarza się, że równolegle z oddziaływaniami logopedycznymi pacjent wymaga terapii u innego specjalisty. Wszystko, aby pozytywnie wpłynąć na jego rozwój. Dobrym przykładem w kontekście terapii dzieci rozwijających się w spektrum autyzmu jest włączenie do procesu terapeuty Integracji Sensorycznej, który pomoże dostymulować i wyregulować układ nerwowy. Odpowiednie przetwarzanie bodźców sensorycznych wpływa pozytywnie na procesy uczenia się, koncentrację, orientację w schemacie ciała, a co za tym idzie również procesy nabywania języka.

Podsumowując: terapia logopedyczna dziecka w spektrum autyzmu opiera się na wielokierunkowym wsparciu w procesie wieloetapowym, w ścisłej współpracy z rodzicem. Wczesna diagnoza, określony plan pracy terapeutycznej i wreszcie odpowiednia stymulacja rozwoju pacjenta z trudnościami komunikacyjno-językowymi jest kluczem do poprawy jakości funkcjonowania. Wzajemne zaufanie i pełne zaangażowanie jest w tym procesie niezbędne potrzebne.