Seplenienie jest wadą wymowy i polega na nieprawidłowej artykulacji głosek dentalizowanych (dana głoska realizowana jest ze znacznym zbliżeniem górnych i dolnych siekaczy, wskutek czego pojawia się szmer). Ten rodzaj wady wymowy najczęściej pojawia się w trzech szeregach:
- syczącym /s/,/z/,/c/,/dz/
- szumiącym /sz/,/ż/,/cz/,/dż/
- ciszącym /ś/,/ź/,/ć/,/dź/, jednak nie w każdym przypadku wszystkie szeregi są zaburzone.
Podążając za dr D. Plutą- Wojciechowską oraz według badania prowadzonego przez Liliannę Konopską pokazały, że najczęstszą przyczyną sygmatyzmu są wady zgryzu. Jednak nie tylko. Można również wymienić takie czynniki jak:
- Zbyt krótkie wędzidełko językowe, które „blokuje” językowi swobodę ruchu
- Nieprawidłowości w budowie języka np. zbyt gruby, zbyt duży
- Zgryz otwarty (szpara między dolnymi i górnymi zębami, spowodowana np. ssaniem kciuka) lub inne wady zgryzu np. tyłozgryz lub przodozgryz
- Rozszczep podniebienia, który doprowadza do seplenienia nosowego
- Złe wzorce z otoczenia (np. dziecko ma młodsze rodzeństwo i chcąc zwrócić na siebie uwagę mówi tak jak ono)
- Niska sprawność narządów artykulacyjnych
- Problemy ze słuchem
- Zbyt długie używanie smoczków
Sygmatyzm może przybrać różne rodzaje w zależności od dziecka, czy dorosłego, zatem jakie są rodzaje seplenienia?
- Sygmatyzm międzyzębowy – czubek języka wsuwany jest między zęby górne i dolne w linii środkowej jamy ustnej.
- Sygmatyzm przyzębowy- język ułożony jest płasko i mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy
- Sygmatyzm wargowo- zębowy – język nie bierze udziału w artykulacji, powietrze wydostaje się przez szczelinę między górnymi siekaczami, a dolną wargą
- Sygmatyzm boczny – język ułożony jest niesymetrycznie, a szczelina powstaje z boku. Istnieje sygmatyzm boczny :
– prawostronny,
– lewostronny,
– obustronny,
- Sygmatyzm wargowy- język jest bierny w artykulacji, a szczelina tworzy się między wargami
- Sygmatyzm podniebienny – czubek języka jest zbliżony do podniebienia twardego i powstaje charakterystyczny i nieprzyjemny szmer
- Sygmatyzm gardłowy- występuje w szczególności przy rozszczepie podniebienia. Głoski te wymawiane są gardłowo.
- Sygmatyzm nosowy- istnieje podział na całkowity i częściowy. Głoski dentalizowane są wypowiadane przez usta i nos albo całkowicie nosowo,
- Sygmatyzm krtaniowy –rzadko spotykany, występuje u osób z rozszczepem podniebienia. Tutaj również powstaje szmer, ponieważ powietrze ucieka przez rozsuniętą głośnię,
- Sygmatyzm świszczący – na języku tworzony jest zbyt głęboki rowek, co daje ostre brzmienie tych głosek. Taki sygmatyzm można zaobserwować u osób ze wzmożonym napięciem lub napięciem związanym z przeżywanymi emocjami.
W sygmatyzmie możemy wyróżnić trzy sposoby wymowy danej głoski u pacjenta:
- deformacje – wynikają ze złego miejsca artykulacji danej głoski w jamie ustnej. Prowadzi to do zniekształcenia wypowiadanego dźwięku
- substytucje – pojawiają się w czasie rozwoju dziecka, gdzie zamienia trudniejsze głoski na łatwiejsze dla siebie na danym etapie życia np. Sala->śala lub szafa-> safa
- elizje – opuszczanie dźwięku, głoski w wymowie. Pojawia się na etapie rozwoju, ale nie powinno się utrzymywać np. śruba-> luba
Dziecko według prawidłowo rozwijającej mowy powinno do 3 r. ż. opanować prawidłową wymowę głosek ciszących, do 4-5 r. ż. głosek syczących i 6 r. ż. głosek szumiących. Jeżeli niestety nie pojawia się tak normatywny plan wymowy należy zgłosić się do gabinetu logopedycznego, w celu sprawdzenia przyczyny.
Od około 7-8 r. ż. (jest to kwestia indywidualna) dziecku zaczyna zmieniać się uzębienie z mlecznego na stałe. W tym czasie dziecku może zdarzyć się seplenienie fizjologiczne, ale nie może być to długotrwały i utrzymujący się efekt.
Nie leczone wady wymowy nie znikną, a będą się tylko pogłębiać czego efektem mogą być wady zgryzu!
Rodzicu, jeśli zauważysz jakiekolwiek nieprawidłowości w budowie jamy ustnej, wymowie czy komunikacji swojego dziecka nie czekaj. Zgłoś się do logopedy w celu rozpoznania zaburzenia.
Bibliografia:
- https://portal.abczdrowie.pl/seplenienie
- https://www.logopeda-lodz.eu/blog/seplenienie-jakie-sa-przyczyny-i-rodzaje-seplenienia/
- A.Sołtys- Chmielowicz Wady wymowy i ich korygowanie. Uniwersytet Marii Skłodowskiej – Curie w Lublinie, 2002
- D. Pluta-Wojciechowska „Od głoski wadliwej do głoski normatywnej”. Analiza metod i strategii postępowania. Diagnoza i terapia zaburzeń realizacji fonemów pod redakcją Danuty Pluty-Wojciechowskiej przy współpracy Anny Płonki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2015.
- E. Czaplewska Diagnoza zaburzeń rozwoju artykulacji. Diagnoza logopedyczna Podręcznik akademicki GWP, Sopot 2012