Mówiąc najprościej, jąkanie jest zaburzeniem mowy o różnym charakterze. Najczęstsze to zawahania, potknięcia, a czasem niekontrolowane, nagłe ruchy. Wszystko to utrudnia komunikację w grupie społecznej i może prowadzić do wtórnych zaburzeń emocjonalnych i społecznych. Na wstępie należy jednak podkreślić, że jąkanie nie jest chorobą, a zespołem różnych objawów.
Prof. Tarkowski definiuje jąkanie jako brak synchronizacji na trzech poziomach wymowy:
- semantyczny, któremu towarzyszy zaburzenie swobodnego przepływu informacji od jednej strony do drugiej,
- syntaktyczny, który polega na przerwaniu swobodnego przepływu jednej struktury składniowej do drugiej,
- płynność fizjologiczna, polegająca na braku koordynacji ruchów oddechowych i artykulacyjnych, w związku z czym nie można swobodnie przechodzić od jednego dźwięku do drugiego.
Jąkanie jest spowodowane brakiem koordynacji ruchowej trzech urządzeń:
- oddychanie – zaburzenia te objawiają się płytkim wdechem i wydechem w mowie, tj. pozostałości powietrza,
- głos – utrudnia wydawanie dźwięku, co powoduje przerwy w mowie,
- artykulacja – skurcze mięśni narządów artykulacyjnych zmieniają wargi, język, szczękę, umożliwiając wykonanie odpowiednich ruchów lub kilkukrotne powtórzenie tego samego ruchu.
Relaks to świadoma czynność mająca na celu odprężenie umysłu i ciała człowieka. W wyniku tej aktywności zachodzą zmiany fizjologiczne, które są przeciwieństwem reakcji stresowych i lękowych. Na przykład, kiedy się relaksujesz, twoje serce i oddech zwalniają, ciśnienie krwi spada, a mięśnie się rozluźniają. Należy podkreślić, że relaksacja to nie tylko bierny odpoczynek, taki jak czytanie książki, ale przede wszystkim świadoma aktywność, a tym samym osiągnięcie równowagi psychofizycznej. W tym podejściu bardzo ważna jest systematyczność. Rób to przez około 20-30 minut dziennie, aby uzyskać trwały efekt relaksujący. Głęboki relaks można osiągnąć na wiele sposobów. Należą do nich:
- oddychanie przeponowe,
- medytacja,
- samokształcenie,
- progresywne rozluźnianie mięśni.
Relaksacja jest częścią leczenia jąkania, ponieważ zmniejsza napięcie mięśni, które często wzrasta w tym zaburzeniu. Relaksacja opiera się na założeniu, że istnieje związek między napięciem mięśniowym i emocjonalnym a bodźcami, na które reaguje organizm.
Relaks w Terapii Jąkania
• Amerykański psychiatra Edmund Jacobson wynalazł progresywną relaksację mięśni. Naukowiec wykazał w swoich badaniach, że relaks fizyczny wpływa na relaks psychiczny. Dzięki temu rozluźnienie mięśni ciała pomaga nam osiągnąć spokój psychiczny. Tak jak napięcie emocjonalne uniemożliwia rozluźnienie mięśni, tak napięte ciało zakłóca harmonię umysłu. Jacobson rozwinął relaksację poprzez naprzemienne napinanie i rozluźnianie różnych części grup mięśniowych. Szczególnie polecany osobom z przewlekłym napięciem mięśniowym (często emocjonalnym). Stopniowa relaksacja może skutecznie redukować nieprzyjemny stan psychiczny związany z jąkaniem. Można to zrobić siedząc lub leżąc. Ważne jest, aby lokalizacja była bezpieczna i cicha. Istotą tej metody jest świadome napinanie i rozluźnianie mięśni całego ciała od stóp do głów. Oddychanie jest również ważne podczas relaksu.
• Niemiecki psychiatra i psychoterapeuta Johannes Schultz opracował technikę relaksacyjną zwaną samokształceniem. Opiera się na autosugestii i może wpływać na pracę umysłu i ciała. Celem jest osiągnięcie odprężonego i wyciszonego stanu oraz zdrowia psychicznego. Ćwiczenia są wykonywane krok po kroku. Pierwsza faza uczy prawidłowej postawy, druga faza koncentruje się na doznaniach płynących z ciała, a trzecia faza uczy pacjenta. Wpływa na reakcje psychofizjologiczne i koncentrację na końcu. Podczas tworzenia zmian osobowości (za pomocą autosugestii). Zaletą tej relaksacji jest możliwość skupienia się i zmiany doznań cielesnych poprzez autosugestię. Celem jest spowolnienie oddechu i tętna oraz rozluźnienie całego ciała.
Jąkanie wymaga holistycznego podejścia do diagnozy i leczenia. Oprócz terapii modyfikujących mowę, takich jak trening głosu, ważne są również interakcje poprawiające sprawność umysłową pacjentów. W tym celu stosuje się psychoterapię, w tym relaksację. Logopedzi mogą ją wykorzystywać jako uzupełnienie skuteczności terapeutycznej w terapii jąkania. Zwiększona świadomość ciała i relaksacja mogą pomóc osobom jąkającym się poradzić sobie z trudnościami komunikacyjnymi.