Migdałki wchodzą w skład układu chłonnego gardła, którego zadaniem jest ochrona organizmu przed bakteriami, wirusami, grzybami i innymi czynnikami chorobotwórczymi. Pierścień gardłowy Waldeyera jest częścią układu odpornościowego. Najczęściej wymieniamy migdałki podniebienne i migdałek gardłowy (tzw. trzeci migdał), ale wyróżniamy również migdałki trąbkowe oraz językowy. Do najczęstszych przyczyn przerośniętych migdałków podniebiennych oraz migdała gardłowego należą częste infekcje i stany zapalne, alergie, pasożyty, grzyby oraz nieprawidłowa dieta. Problem w największym stopniu dotyczy małych dzieci, które wchodząc w nowe środowiska (np. żłobek, przedszkole) narażone są na kontakt z wieloma patogenami.
Okazuje się, że migdałki pełnią istotną rolę w procesie rozwoju mowy oraz prawidłowej artykulacji. Patologiczny przerost migdałków może powodować opóźniony rozwój mowy, wady artykulacyjne, wady zgryzu oraz postawy u dzieci. Pierwszym objawem i konsekwencją anomalii w zakresie migdałków jest nieprawidłowy tor oddechowy (tzw. tor ustny zamiast nosowego), który powoduje ogromny zakres nieprawidłowości w funkcjonowaniu dziecka i znacząco opóźnia jego prawidłowy rozwój. Podczas oceny logopedycznej specjalista może zauważyć cechy przerośniętych migdałków podniebiennych lub/i trzeciego migdała, które są widoczne w budowie anatomicznej kompleksu ustno-twarzowego. Charakterystyczny wyraz twarzy określany jest jako „twarz adenoidalna” (grafika poniżej). Pacjent prezentuje otwartą buzię, odchyloną żuchwę, a język spoczywa w nienormatywny sposób na dnie jamy ustnej. Ponadto zauważalna jest uboga mimika twarzy, pociągła twarz oraz cienie pod oczami. W trakcie badania logopeda zauważy u dziecka z przerośniętymi migdałkami również krótką, trójkątną wargę górną, płaski nosi i wąskie nozdrza, często kształtujące się wady zgryzu, podniebienie wysoko wysklepione lub gotyckie, a także wąski łuk podniebienny.
O objawach mogących świadczyć o powiększonych/przerośniętych migdałkach często w wywiadzie sygnalizują również rodzice, dlatego tak bardzo ważny jest szczegółowy wywiad z opiekunem dziecka. Do najczęstszych objawów przerośniętych migdałków należą: częste infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenie zatok, chrapanie, spanie z otwartą buzią, mowa nosowa, nawracające zapalenia uszu, anginy, problemy z mową i artykulacją, pogorszenie słuchu. Przerośnięte migdały mogą być również konsekwencją nieprawidłowej diety, która może obniżać odporność u dziecka. Produkty pszenne, mleko krowie, cukier w codziennej diecie wpływają na osłabienie funkcji ochronnej migdałków. Nieprawidłowe odżywianie powoduje zanik grudek chłonnych na migdałkach, co wpływa na ich przerastanie. Przerośnięte migdały zostają otoczone tkanką łączną, przestają pełnić funkcję ochronną organizmu, a to staje się przyczyną częstych infekcji.
Nieprawidłowy ustny tor oddechowy uruchamia lawinę negatywnych oddziaływań na funkcjonowanie pacjenta. Za to normatywny – nosowy utrwala prawidłowe wzorce oraz wspiera harmonijny rozwój.
Negatywne skutki oddychania jamą ustną:
– brak prawidłowej filtracji powietrza i poziomu natlenienia organizmu
– nadmierna praca tarczycy, zmiany na poziomie metabolicznym
– większa aktywność współczulnego układu nerwowego
– nadpobudliwość lub ociężałość psychoruchowa (osłabiona koncentracja, funkcje poznawcze, w tym pamięć), problemy emocjonalne
– wpływ na zmiany anatomiczne żuchwy, szyi, głowy, obręczy barkowej
– nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka, warg, żuchwy, patologiczny typ połykania
– zwężone łuki zębowe, wady zgryzu
Pozytywne skutki oddychania jamą nosową:
– prawidłowa filtracja powietrza i natlenienie organizmu
– odpowiednia funkcja ochronna przed infekcjami
– właściwe funkcjonowanie poznawcze oraz stabilność emocjonalna
– prawidłowe pozycje spoczynkowe języka, warg, żuchwy oraz normatywny typ połykania
– prawidłowa postawa ciała
Migdałek gardłowy (trzeci migdał, narośla adenoidalne) znajduje się na tylnej ścianie gardła nad podniebieniem miękkich oraz migdałkami podniebiennymi. Jest owalny, czworoboczny. Najbardziej rozwinięty jest u dzieci od urodzenia do około piątego roku życia. Po siódmym roku życia nie spełnia już znaczącej funkcji w układzie odpornościowym i zaczyna zanikać. Ok 20-30% dzieci ma przerośnięty trzeci migdał.
Do konsekwencji przerośniętego migdałka gardłowego należą:
→ chroniczne zapalenie nosa i zatok
→ niedrożność nosa (oddychanie jamą ustną, problemy ze snem, chrapanie)
→ sapanie
→ twarz „adenoidalna”
→ choroby uszu: pogorszenie słuchu w tym na poziomie poszczególnych fonemów, możliwe gromadzenie się płynu w uchu środkowym, co może powodować uszkodzenie słuchu, mowa bezdźwięczna też jako wynik niedosłuchu)
→nieprawidłowa artykulacja głosek o niskiej częstotliwości np. [t, d, n, k, g]
→ bełkotliwa mowa
→ mowa nosowa: brak lub osłabienie rezonansu głosek nosowych
→ wady zgryzu: nieprawidłowy rozwój szczęki, żuchwy, podniebienia, nieprawidłowe ustawienie zębów, stłoczenia zębów, próchnica
→ wady postawy: pochylona sylwetka, klatka piersiowa płaska i mało rozwinięta
→ obniżenie sprawności intelektualne, problemy z koncentracją
→ nadpobudliwość, męczliwość, nieuważność
Migdałki podniebienne są parzyste, znajdują się we wgłębieniu gardzieli z prawej i lewej strony między łukami podniebiennymi. Są elipsoidalne i kształtem przypominają owoce drzewa migdałowego. W warunkach normalnych u dzieci co najmniej 1/3 migdałka schowana jest w obrębie zatoki.
Konsekwencje przerośniętych migdałków podniebiennych:
→ poprzednie wady zgryzu
→ trudności z połykaniem
→ zmieniona barwa głosu
→ bełkotliwa mowa
→ nierytmiczny oddech podczas snu
→ chrapanie, epizody bezdechu
→ zmęczenie, senność
→ bóle głowy
Decyzję o leczeniu lub usunięciu migdałków podejmuje laryngolog, dlatego konieczna jest współpraca logopedy z lekarzem, aby proces terapeutyczny był skuteczny. Praca korekcyjna, w tym przywracanie prawidłowych funkcji prymarnych, stymulacja rozwoju mowy oraz rozwijanie prawidłowej artykulacji jest ściśle zależna od postępowania medycznego. W przypadku konieczności wykonania zabiegu chirurgicznego usunięcia migdałków niezbędne jest również przygotowanie logopedyczne przed oraz terapia po interwencji lekarskiej.
Bibliografia:
Materiały szkoleniowe: „Migdałki w terapii logopedycznej”, A. Listwoń, 18.11.2021, organizator Logodemia sp. z o.o.
Otorynolaryngologia praktyczna. Podręcznik dla studentów i lekarzy, t. 2, red. G. Janczewski, Gdańsk 2005.
W. Becker: Choroby uszu, nosa i gardła, Warszawa 1999.
Otorynolaryngologia dziecięca, red. D. Gryczyńska, Bielsko-Biała 2007.
strona internetowa: https://centrumterapiidzieci.pl/znaczenie-migdalkow-w-zaburzeniach-mowy/