Jąkanie, wyjaśniając najprościej to zaburzenie płynności mowy, które ma różny charakter. Najczęściej występują zawahania, potknięcia, a czasem nieopanowane, nagłe ruchy. Wszystko to utrudnia komunikację w grupie społecznej i może powodować wtórnie zaburzenia emocjonalno-społeczne. Należy jednak na wstępie podkreślić, że jąkanie nie jest jednostką chorobową, ale zespołem wielu różnych objawów.
Prof. Tarkowski, definiuje jąkanie jako brak synchronizacji na trzech poziomach wypowiedzi:
- semantycznej, polegającej na zaburzeniu w swobodnym przechodzeniu od jednej informacji do drugiej,
- syntaktycznej, polegającej na zaburzeniu w sferze swobodnego przechodzenia od jednej struktury składniowej do drugiej,
- płynności fizjologicznej, polegającej na braku koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, co uniemożliwia swobodne przechodzenie od jednej głoski do drugiej.
Jąkanie wynika z braku koordynacji ruchowej trzech aparatów:
- oddechowego – zakłócenia te objawiają się płytkim wdechem i częstym mówieniem na wydechu, czyli resztkami powietrza,
- fonacyjnego – utrudniają wydobycie głosu, co powoduje przerwy w mówieniu,
- artykulacyjnego – skurcze mięśni narządów artykulacyjnych uniemożliwiają wykonywanie odpowiednich ruchów warg, języka, żuchwy lub sprawiają, że ten sam ruch musi być kilkakrotnie powtórzony.
Relaksacja polega na świadomym działaniu, mającym na celu odprężenie ludzkiego umysłu i ciała. W wyniku tej aktywności zachodzą zmiany fizjologiczne, będące przeciwieństwem reakcji stresowych i lękowych. Na przykład podczas relaksu serce i oddech zwalniają, spada ciśnienie krwi i zmniejsza się napięcie mięśni. Należy podkreślić, że relaks to nie tylko bierny odpoczynek, taki jak czytanie książki, ale przede wszystkim świadome działanie, a tym samym osiągnięcie równowagi psychofizycznej. W tym podejściu bardzo ważna jest regularność. Dla trwałego efektu relaksu warto robić około 20-30 minut dziennie. Jest wiele sposobów na głęboki relaks. Należą do nich:
- oddychanie przeponowe,
- medytacja,
- samodzielny trening,
- progresywna relaksacja mięśni.
Relaksacja jest częścią terapeutycznego efektu zwalczania jąkania, ponieważ zmniejsza napięcie mięśni, które często wzrasta w tym zaburzeniu. Relaksacja opiera się na założeniu, że istnieje korelacja między napięciem mięśniowym a emocjonalnym i bodźcami, na które reaguje organizm.
Kilka technik relaksacji w terapii jąkania:
Twórcą metody progresywnej relaksacji mięśni był amerykański psychiatra Edmund Jacobson. W swoich badaniach naukowiec udowodnił, że relaksacja fizyczna wpływa na relaksację psychiczną. Dzięki temu rozluźniając mięśnie ciała można osiągnąć spokój psychiczny. Napięte ciało zakłóca harmonię psychiczną, podobnie jak napięcie emocjonalne zakłóca rozluźnienie mięśni. Jacobson rozwinął relaksację, która polega na naprzemiennym napięciu i rozluźnieniu różnych części partii mięśni. Szczególnie polecany osobom z przewlekłym napięciem mięśniowym (często emocjonalnym). Stopniowe rozluźnianie pozwala skutecznie zredukować nieprzyjemny stan psychiczny związany z jąkaniem. Może być wykonywany w pozycji siedzącej lub leżącej. Ważne jest miejsce, które powinno być bezpieczne i ciche. Istotą metody jest świadome napinanie, a następnie rozluźnianie mięśni całego ciała, od stóp do głowy. W trakcie relaksacji ważny jest także spokojny oddech.
Niemiecki psychiatra i psychoterapeuta Johannes Schultz opracował metodę relaksacyjną zwaną samokształceniem. Opiera się na autosugestii i tym samym może wpływać na funkcjonowanie umysłu i ciała. Celem jest osiągnięcie stanu relaksu i odpoczynku, a także zdrowia psychicznego. Ćwiczenia realizowane są w określonych etapach: pierwszy etap to nauka przyjmowania prawidłowej postawy ciała, drugi etap uczy skupiania się na doznaniach płynących z ciała, trzeci etap uczy pacjenta wpływania na reakcje psychofizjologiczne, a ostatni etap skupia się na tworzeniu zmiany osobowości (poprzez autosugestię).
Korzyścią z tego relaksu jest możliwość skupienia się na doznaniach płynących z ciała i przekształcenia ich poprzez autosugestię. Celem jest spowolnienie oddechu i tętna oraz umożliwienie całemu ciału relaksacji.
Jąkanie wymaga dedykowanego, holistycznego podejścia do diagnozy i leczenia. Oprócz terapii ukierunkowanej na zmianę mowy, np. poprzez ćwiczenia z samogłoskami, ważne są interakcje mające na celu poprawę funkcjonowania psychicznego pacjenta. W tym celu stosuje się metody psychoterapeutyczne, w tym relaksację. Logopedzi mogą to wykorzystać w terapii jąkania jako element wspierający efektywność pracy terapii. Bycie bardziej świadomym swojego ciała i bycie bardziej zrelaksowanym pomaga jąkającym się lepiej radzić sobie z trudnościami komunikacyjnymi.