Jak powinien prawidłowo przebiegać rozwój mowy dziecka? - CoTyPowiesz.pl
Saperska 44B/2A, Poznań
CoTyPowiesz.pl

Wyniki najnowszych badań udowadniają, że dzieci uczą się języka ojczystego już w brzuchu mamy. Po urodzeniu rozpoznają jego melodię, intonację, uspokajają się przy znanych sobie brzmieniach i są na nie wyczulone. Rola środowiska w opanowywaniu języka jest niezwykle istotna. Małe dziecko dysponuje takimi specyficznymi mechanizmami jak: zwracanie uwagi na głos, wyróżnianie ludzkiej twarzy, czy zwracanie uwagi na osobę mówiącą. W tym czasie należy przekazać dziecku jak najwięcej wzorców języka i zachowania w rozmowie.

Już w 12 tygodniu życia wewnątrzmacicznego płód  ma rozwinięty układ słyszenia, co pozwala mu rozpoznawać docierające do niego dźwięki, a od 6 miesiąca życia dziecko przetwarza docierające do niego dźwięki, szczególnie mowy ludzkiej.  Można zatem stwierdzić, że rozwój mowy rozpoczyna się już od ostatniego trymestru życia płodowego.

Cztery główne etapy rozwój mowy:

  1. Okres melodii (0-1r.ż)
  2. Okres wyrazu (1-2r.ż)
  3. Okres zdania (2-3 r. ż)
  4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7r.ż)

Okres melodii

Na samym początku jest odruch krzyku i życiowych odgłosów. Krzyk stanowi wskaźnik zdrowia dziecka. W miarę powiększania się jamy ustnej wzrasta możliwość produkowania i modyfikowania dźwięków.  Około 16 tygodnia życia dziecko różnicuje krzyk i sygnalizuje swoje potrzeby.

Około 2-3 miesiąca życia niemowlę zaczyna głużyć (niektórzy nazywają to gruchaniem), co podobnie jak płacz jest odruchem bezwarunkowym, co oznacza, że maluch nie zdaje sobie sprawy z wydawanych przez siebie dźwięków. To tłumaczy fakt, że głużą również dzieci niesłyszące. Głużenie polega na wytwarzaniu dźwięków, które swym brzmieniem przypominają samogłoski i spółgłoski, np. uuuuuuuuu, auuuuuuuuuu, grrrrrr (często pojawiają się dźwięki gardłowe i tylnojęzykowe).

Następnie około 6 miesiąca głużenie przechodzi w gaworzenie. Dziecko  tworzy kombinacje  z samogłoskami i spółgłoskami. Częściej zdarza mu się gaworzyć, gdy jest samo niż jak są przy nim zainteresowani dorośli. Wówczas pojawiają się ciągi sylab, np. babababa, dadadada, memememe. Dziecko, bawiąc się dźwiękami, wytwarza niemal wszystkie samogłoski i sporo spółgłosek, najczęściej są to: p, b, m, n, t, d, ł. Z czasem gaworzenie zaczyna przypominać mowę, ponieważ dziecko naśladuje intonację, melodię, tempo języka. W tym czasie pojawią się pierwsze słowa wypowiadane przez dziecko, które niosą ze sobą jakieś znaczenie. Mowę oczywiście wyprzedza rozumienie. Zanim dziecko zacznie mówić jest w stanie zidentyfikować niektóre przedmioty, które nazywa dorosły, reaguje na swoje imię, rozumie proste polecenia.

W tym czasie oprócz mowy pojawia się jeszcze inna funkcja komunikacyjna około 9 miesiąca życia. Jest tym gest wskazywania palcem. Opanowanie tego gestu jest na tyle istotną umiejętnością, że mówi się nawet o „rewolucji 9 miesiąca”. U dzieci, które mogą mieć zaburzenia ze spektrum autyzmu ten gest nie pojawia się.

Okres wyrazu

Pomiędzy 12 a 24 miesiącem życia następuje niezwykle dynamiczny rozwój mowy dziecka – niemal codziennie uczy się ono nowych słów, coraz więcej rozumie, reaguje na pytania i kierowane do niego prośby oraz polecenia. W słowniku dziecka zagościły takie spółgłoski jak: h, d, b, m, t, g, s, w, n, k ,j, p, d, t, n, m, b, ś, ź, ć, dź. W wieku około 2 lat słownik dziecka przyjmuje prawie 150 wyrazów. Dziecko opanowuje około trzech słów tygodniowo.

Charakterystyczne dla rozwoju mowy w tym okresie jest:

  • występowanie dużej ilości wyrazów dźwiękonaśladowczych, np. hau, miau, mee, bee. I jeżeli chcielibyśmy policzyć słowa, którymi posługuje się dziecko, to będziemy do nich zaliczać także te wyrazy;
  • upraszczanie słów, przestawianie kolejności sylab, zniekształcanie wyrazów pod względem brzmieniowym. Dziecko często wypowiada tylko początki słów, np. da (daj), pi (pić) a spółgłoski są zmiękczane – śama (sama);
  • utożsamianie wyrazu z konkretnym przedmiotem, np. lala to zabawka z brązowymi włosami w zielonych spodniach, którą dziecko bardzo dobrze zna. Użycie tego słowa w stosunku do innej zabawki może nie spotkać się ze zrozumieniem;
  • odnoszenie danego słowa do całej kategorii rzeczy, np. hau-hau to każde zwierze, które ma cztery nogi

Okres zdania

Pod koniec 2r. ż maluch potrafi już stworzyć proste zdania np. mama je, tata śpi, misio pije itd. Nazywają przedmioty, które znają i mają w swoim otoczeniu. Umieją powiedzieć nazwy zwierząt proste część ciała i ubrania. W tym wieku słownik dziecka szybko się powiększa, w 3r. ż używa około 1500 słów. Najłatwiejszym do opanowania dla dziecka są rzeczowniki. Mowa dziecka powinna w tym okresie być już rozumiana nie tylko dla rodziny, ale i dla szerszego górna odbiorców. W tym okresie charakterystyczne jest:

  • palatalizowanie, a więc zmiękczanie spółgłosek (np. źupa zamiast zupa);
  • żądanie od innych osób poprawnego wymawiania głosek, których dziecko samo nie jest jeszcze w stanie dobrze realizować, np. Tato, nie mówi się lyba tylko lyba!;
  • brak wyraźnych końcówek w wymawianych wyrazach i ich upraszczanie.

Okres swoistej mowy dziecięcej

W tym okresie dziecko komunikuje się już swobodnie z rówieśnikami i otoczeniem .Dziecko buduje już zdania złożone coraz bardziej podobne do tych co tworzą dorośli. Oczywiście w wypowiedziach popełniają wiele błędów gramatycznych (wprowadzają modyfikacje). Dzieci w tym czasie tworzą sporo neologizmów czyli zupełnie nowych słów np.gotowacza to kucharz lub ludzie to człowieki itd. Wiąże się to z:

Jest to związane z następującymi zjawiskami:

  • asymilacja czyli upodobnienie (dotyczy to miejsca artykulacji występujących obok siebie w wyrazie głosek`) np. bebek zamiast chlebek, dobać zamiast zobacz (w tym przykładzie oprócz asymilacji jest również zmiękczenie – ć zamiast cz).
  • metateza, czyli przestawienie głosek lub całych sylab np. salomolot zamiast samolot, kolomotywa zamiast lokomotywa, żórowy zamiast różowy.
  • kontaminacja, czyli łączenie dwóch wyrazów w jeden np. pomasłować (smarować masłem), pilnowaczka zamiast opiekunka (wyraz utworzony od słowa pilnować i końcówki odnoszącej się do żeńskich nazw zawodów np. prawniczka, spawaczka).

Występowanie głosek w repertuarze słownikowym dziecka:

12-18msc. samogłoski a, e dodatkowo głoski niezrozumiałe dla języka polskiego oraz spółgłoski m, b, t, d,

1-2 r.ż wszystkie samogłoski oraz p, b, t, d, n, ń, m, k, g,

3r.ż wszystkie samogłoski oraz do wcześniej wymienionych dołącza  l, ł, ś, ź, ć, dź, f, w, h.

4r.ż  wszystkie samogłoski ustne, może mieć problem z głoskami nosowymi ą, ę. Dodatkowo pojawia się szereg syczący: s, z, c, dz.

5r. ż wszystkie głoski wyżej wmionione i dodatkowo wzbogaca słownik o szereg szumiący: sz, cz, ż/rz, dż

6-7r.ż wymawia poprawnie wszystkie głoski  ze słownika. W tym czasie wchodzi głoska /r/.  Na pewno na początku (w czwartym roku życia) /r /może być zamieniane na j np. juja-> rura , ale w późniejszym okresie lepiej, by pojawiło się /l/. Ma to ogromne znaczenie dla prawidłowej pionizacji języka.

Mowa to naprawdę skompilowany proces ważne jest, aby całościowy rozwój przebiegał zgodnie z rozwojem psychoruchowym dziecka. Opanowanie i świadomość koordynowania aparatu artykulacyjnego to nie lada wyzwani dla każdego małego człowieka. Dlatego tak ważna jest obserwacja rozwoju malucha już od narodzin.

Bibliografia: