Słuchanie to proces zależny od woli człowieka, wymagający jego świadomego zaangażowania – nie wystarczy tu zatem tylko sprawnie funkcjonujący narząd słuchu, sprawa jest bowiem bardziej złożona. Natomiast słyszenie ma charakter mimowolny i zależy od stanu słuchu fizjologicznego – słyszeć możemy np. dźwięk muzyki zza ściany, czyli jest to po prostu odbiór dźwięku przez ucho człowieka. Dlatego też często mówi się, że „dziecko słyszy, ale nie słucha”, gdy ignoruje polecenia rodziców. Za słyszenie odpowiada ucho, za słuchanie – mózg. Gdy dziecko słyszy, ale nie słucha, najczęściej wynika to z etapu jego rozwoju lub osobowości. Zaburzenia przetwarzania słuchowego mogą być przyczyną, gdy dziecko słyszy, ale nie rozumie.
W diagnozie i terapii logopedycznej, jednym z aspektów, który jest niezbędny do rozpoznania przyczyn dotyczących nieprawidłowości z zakresu rozwoju mowy jest wykluczenie występowania wad słuchu u dziecka. Często logopeda słyszy od rodzica, że badanie słuchu było już wykonane i nie wykazało żadnych anomalii. Taka informacja na etapie poszukiwania przyczyn trudności dotyczących nabywania kompetencji komunikacyjnych jest dla specjalisty istotna. Jednak nie zawsze wyklucza nieprawidłowości w zakresie przetwarzania słuchowego.
Zaburzenia przetwarzania słuchowego to termin stosowany w medycynie (audiologii), psychologii i pedagogice dla określenia zespołu objawów wynikających z nieprawidłowego funkcjonowania wyższych funkcji słuchowych. Zamiennie stosowane określenia to centralne zaburzenia słuchu, ośrodkowe zaburzenia słuchu – w skrócie z j. angielskiego CAPD/APD – Central Auditory Pathology/Auditory Processing Disorders. Jest to upośledzenie zmysłu słuchu pomimo prawidłowej budowy i funkcjonowania uszu. Wynika z niewłaściwej współpracy narządów słuchu z mózgiem, który błędnie rozpoznaje i interpretuje dźwięki docierające do uszu. W efekcie, chociaż słuch człowieka jest prawidłowy, ma on problemy ze zrozumieniem tego, co słyszy.
Diagnostyka CAPD:
Diagnostyka CAPD to nic innego jak badanie, którego głównym zadaniem jest sprawdzenie narządu słuchu. Wykorzystuje się do tego odpowiednie urządzenie, które wytwarza szum. Dziecko jednocześnie musi wypowiadać konkretne słowa. Dzięki temu można zbadać jego aparat słuchowy. Natomiast rozpoznanie niedosłuchu poprzez badanie centralnego przetwarzania słuchowego nie jest wcale łatwe, ponieważ audiogram u osoby chorej może być prawidłowy. Oprócz audiometrii tonalnej i impedancyjnej potrzebna jest także otoemisja ślimakowa, która polega na dostarczaniu różnych dźwięków do ucha zewnętrznego pacjenta i ocenie jego słuchu. Badaniem obowiązkowym jest również test BERA, czyli analiza potencjałów słuchowych pnia mózgu. Niezbędna jest też opinia z poradni psychologiczno-pedagogicznej, która będzie określała iloraz inteligencji chorego.
Objawy CAPD:
- pogorszenie słuchu w czasie hałasów dobiegających z zewnątrz,
- trudność w lokalizowaniu i identyfikowaniu dźwięków,
- brak rozumienia sensów wypowiedzi, osób z którymi się rozmawia,
- częste bóle głowy,
- problemy ze zrozumieniem dłuższych wypowiedzi,
- zmęczenie hałasem,
- problemy z zapamiętywaniem i powtarzaniem usłyszanych treści,
- problemy z rozróżnianiem słów brzmiących podobnie,
- częste problemy w szkole (problemy z pisaniem oraz czytaniem).
Przyczyny CAPD:
Jedną z najczęstszych przyczyn CAPD u dzieci jest niedotlenienie mózgu w czasie porodu. Uszkodzenie słuchu może natomiast pojawić się również w późniejszym etapie życia – na przykład przez przewlekłe stany zapalne w okolicach uszu, urazy głowy lub zapalenie opon mózgowych. Niedosłuchowi centralnemu sprzyjają także zaniedbania wychowawcze np. brak nauki mowy i prawidłowej stymulacji słuchu w okresie niemowlęcym. U osób starszych CAPD wiążą się zazwyczaj z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego. W szczególności na uszkodzenie słuchu mogą być narażone osoby z nowotworami lub po udarach. Przyczyną zaburzeń mogą być też zmiany degeneracyjne, które pojawiają się z wiekiem oraz tzw. deprywacja słuchowa.
Terapia CAPD:
Podczas terapii osób z CAPD najważniejsze są ćwiczenia stymulujące zmysł słuchu. Najważniejsza jest również systematyczność terapii i ćwiczeń w domu, aby przynosiła ona odpowiednie rezultaty.
W niektórych centrach diagnostycznych można wypożyczyć tzw. Stymulację Polimodalną Percepcji Sensorycznej (SPPS). Jest to dość nowa metoda terapii dla osób z niedosłuchem. Polega na połączeniu treningu zmysłu słuchu, dotyku i wzroku jako jednego elementu leczenia. Osobom z CAPD poleca się też trening Neuroflow (opiera się na słuchaniu, a następnie powtarzaniu dźwięków) oraz trening Tomatisa lub Berarda. Technika powinna być dobrana stosownie do potrzeb i wieku pacjenta.