Rotacyzm inaczej nazywany reraniem zalicza się do wad wymowy, które klasyfikowane są jako dyslalia. Czym jednak jest sam rotacyzm? To nieprawidłowa wymowa głoski /r/.
Według normy rozwojowej dziecka, głoska r, jest najtrudniejszym dźwięcznym i twardym do wyartykułowania dźwiękiem. Nie bez przyczyny pojawia się ona jako ostatnia w etapie rozwoju mowy dziecka Prawidłowo powinna być realizowana między 6 a 7 r.ż. Wszystko tak naprawdę zależy od gotowości aparatu artykulacyjnego.
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje rotacyzmu, które występują u dzieci jak i dorosłych. Są to:
- deformacje (rotacyzm właściwy) czyli na skutek zmiany miejsca artykulacji brzmienie naszej głoski /r/ jest zdeformowane. Jednak ta nieprawidłowość w zależności od miejsca artykulacji dzieli się na:
- reranie języczkowe
- reranie wargowe
- reranie międzyzębowe
- reranie policzkowe
- reranie podniebienne
- reranie gardłowe
- rearanie nosowe
- reranie boczne
- reranie krtaniowe
- reranie językowo-wargowe
- rearanie językowe boczne
- reranie świszczące
- substytucja (pararotacyzm) czyli zastępowanie głoski /r/ innymi głoskami wymawianymi prawidłowo. Mogą być to np. głoski /l/ ,/j/, /ł/ albo /d/.
- elizja (mogirotacyzm) a więc opuszczanie głoski /r/ w wyrazach czyli zamiast słowa [kura] może wychodzić dziecku [ku_a].
Najważniejsze jednak pytanie, jakie może nurtować każdego rodzica to, to co jest przyczyną nie wypowiadania albo złej realizacji głoski R? Na samym początku badania, logopeda będzie przyglądał się budowie narządów artykulacyjnych – głownie przyjrzy się językowi. Oceni jego:
– sprawność – może być przerost języka, zbyt słabe napięcie mięśniowe albo skrócone wędzidełko,
– anomalie podniebienia twardego,
-anomalie zgryzowe uniemożliwiające wibracje czubka języka,
– percepcja słuchowa, a więc różnicowanie dźwięków,
-możliwość naśladowania nieprawidłowych wzorców w rodzinie,
Jak wygląda terapia rotacyzmu w gabinecie logopedycznym?
Właściwie rozwijające się dziecko, które ma dobry słuch i prawidłową budowę narządów artykulacyjnych również może mieć kłopoty z realizacją /r/. Może substytuować na łatwiejszą dla niego literę. Jest to zjawisko rozwojowe i wynika z indywidualnego tempa i rytmu dziecka. Jednak po 6 roku życia braku prawidłowej wymowy staje się patologią. Dla dzieci przed 6 rokiem życia zaleca się kilka ćwiczeń stymulujących mięśnie języka, a więc podnoszenie, napinanie oraz kląskanie.
Jednak terapia rotacyzmu jest wieloetapowa i wymaga czasu, zaangażowania dziecka/ dorosłego i cierpliwości. Co najważniejsze nie poprawiamy zniekształconej już głoski, ale tworzymy ją na nowo. Na początku zakłada ona ćwiczenia wstępne czyli przygotowujemy język do drgania usprawniając koniuszek (czubek) języka wymawiając kombinację głosek:/t/, /d/, /n/ w szybkim tempie.
Kiedy u pacjenta pojawią się pierwsze drgania możemy przejść do ćwiczeń grup sylabowych /rl/ oraz substytuowania dziąsłowego /d/, którą wstawia się w miejsce /r/ w połączeniach np. /dr/, /tr/. Dodatkowo przyśpiesza się tempo wymawiania tej zbitki sylabowej. Następnie po tych ćwiczeniach powoli wprowadzamy wyrazy z większą ilością głoski /r/.
Logopedzi mają swoje ćwiczenia w gabinetach z pacjentami, ale Ty rodzicu również możesz pracować z dzieckiem. Te ćwiczenia języka na pewno nie zaszkodzą poprawnej artykulacji:
– wysuwanie i chowanie szerokiego i wąskiego języka na przemian,
-mlaskanie i kląskanie językiem,
-lekkie przygryzanie przednimi zębami czubka języka,
– zlizywanie dżemu, czekolady lub miodu z wałka dziąsłowego, który znajduje się za górnymi siekaczami,
– przyklejanie językiem kukurydzianych chrupek do podniebienia,
Dodatkowo wspólne śpiewanie wymyślonych melodii przy sylabach typu: lalala, lelele, lilili, lululu pozwoli na dobrą zabawę, a co więcej na ćwiczenia pionizacji język, która jest tak potrzebna do wywołania głoski /r/.
Literatura:
- T. Gałkowski, G.Jastrzębowska „Logopedia Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Tom 2 Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych” Opole 2003
- A. Sołtys- Chmielowicz „Rotacyzm” Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin Zakład Logopedii i Językoznawstwa stosowanego
- E. Czaplewska, S. Milewski „Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki” GWP Sopot 2012
- E. M Skorek „ Reranie: profilaktyka, diagnoza, korekcja” Impuls Kraków 2012