Spektrum autyzmu (Autism Spectrum Disorder, w skrócie ASD) to termin określający zaburzenia neurorozwojowe manifestujące się najczęściej u dzieci przed 36 miesiącem życia. Oznacza odmienny wzorzec funkcjonowania, odbierania i przetwarzania bodźców zmysłowych, informacji językowych i zachowań społecznych. 

Cechą charakterystyczną jest nieharmonijny rozwój i specyficzne cechy zachowania w trzech obszarach: rozwoju mowy i komunikacji, funkcjonowaniu społecznym oraz stereotypowych, rutynowych zachowaniach szczególnie zauważalnych podczas zabawy.

Prekursorami autyzmu jako terminu naukowego są między innymi lekarze Eugeniusz Bleuler, Leo Kanner oraz Hans Asperger, którzy w XX wieku prowadzili i publikowali badania w tej dziedzinie.  Kryteria diagnostyczne dla uporządkowania terminologii zawarto w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (w skrócie ICD) Światowej Organizacji Zdrowia oraz Diagnostyczno-Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych (w skrócie DSM) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Aktualnie obowiązujące systemy klasyfikacyjne to ICD-11 i DSM-V.

W obserwacjach zachowania dziecka i procesie diagnostycznym należy zwrócić uwagę szczególnie na poniższe elementy zawarte w tak zwanej „triadzie zaburzeń”:

Obszar rozwoju mowy i komunikacji:

1. Opóźnienie lub brak rozwoju mowy werbalnej, bez inicjatywy komunikacji za pomocą środków niewerbalnych (np. gestów lub mimiki twarzy)

2. Niska motywacja do nawiązywania komunikacji z innymi osobami, brak własnej inicjatywy i wytrwałości w działaniu

3. Schematyczne, antypatyczne i powtarzające się (echolalie) posługiwanie się słowami  i wyrażeniami

4. Brak zabawy tematycznej i symbolicznej

Sfera rozwoju społecznego:

1. Problem z odpowiednim regulowaniem interakcji społecznych poprzez trudności z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego, wyrażeniem emocji przez mimikę twarzy i tzw. mowę ciała
2. Niedostatecznie rozwinięty rozwój w obszarze kontaktów z rówieśnikami (wspólne aktywności, zainteresowania i współdzielenie emocji)
3. Brak zrozumienia i umiejętności odpowiedniej reakcji na emocje innych osób, problem z odczytaniem kontekstu społecznego zachowań
4. Brak potrzeby dzielenia się z innymi emocjami, zainteresowaniami czy osiągnięciami

Stereotypowe wzorce zainteresowań, zachowań i aktywności:

1. Stereotypowe, powtarzające się zachowania wynikające z nietypowych zainteresowań

2. Nadmierne przywiązanie do codziennych rytuałów, powtarzających się czynności

3. Stereotypie ruchowe, czyli manieryczne, powtarzające się ruchy ciała, np. machanie rękami, stukanie palcami

4. Zabawa nieadekwatna do przeznaczenia zabawki, z powodu koncentracji na niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotu, w celu stymulacji sensorycznej (np. specyficzny zapach, faktura, kształt, kąt padania światła)

Zachowania charakterystyczne dla spektrum autyzmu znacznie utrudniają pacjentowi harmonijny rozwój, uczenie się i przyswajanie nowych umiejętności oraz  codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie. 

Wcześnie rozpoczęta terapia i stymulacja rozwoju dziecka daje realną szansę na poprawę jakości życia jego i całej rodziny. Specjaliści są w stanie zauważyć wczesne symptomy autyzmu już w okresie niemowlęcym. Są nimi między innymi:

   brak gaworzenia po 12 miesiącu życia i opóźniony rozwój mowy 

 osłabiona motywacja do komunikacji

 uboga mimika, rzadkie okazywanie emocji i trudności w nawiązywaniu kontaktu wzrokowego

 osłabiona reakcja na imię i inne komunikaty

 brak reakcji dziecka na podaną zabawkę lub przedmiot

 brak współdzielenia pola uwagi i gestu wskazywania palcem po 9 miesiącu życia

 schematyczna, powtarzalna zabawa często jedną zabawką w ten sam sposób np. uporczywe układanie zabawek w rzędzie, kręcenie przedmiotami, używanie niezgodne z przeznaczeniem

 osłabiona umiejętność naśladowania np. wskazywania części ciała, czynności w zabawie, ruchów do piosenki

 stereotypie ruchowe (machanie rękami w określonych sytuacjach) lub częste kręcenie się wokół własnej osi

 występowanie zachowań niepożądanych takich jak np. agresja względem siebie i innych

W procesie diagnozy i terapii zaburzeń ze spektrum autyzmu bierze udział zespół specjalistów: logopeda lub neurologopeda, psycholog, pedagog specjalny, terapeuta Integracji Sensorycznej, psychiatra, neurolog, lekarz chorób metabolicznych. W pracy z pacjentami z ASD bardzo ważne jest wielokierunkowe oddziaływanie medyczne i terapeutyczne, ponieważ na jakość i poziom funkcjonowania wpływa wiele czynników. Tylko pełna współpraca rodziców ze specjalistami daje realne szanse na poprawę jakości życia młodego człowieka. 

Warto udać się na konsultację od razu, gdy pojawią się wątpliwości dotyczące rozwoju dziecka. Najlepiej, gdy osoba pierwszego kontaktu specjalizuje się w diagnozie i na co dzień pracuje z osobami w spektrum autyzmu. Wyznaczenie ścieżki postępowania terapeutycznego i odpowiednie wsparcie jest dla rodzica bezcenną pomocą.   

Bibliografia:

E. Pisula, Małe dziecko z autyzmem, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005,

J. Kruk-Lasocka, Autyzm czy nie autyzm?: problemy diagnozy i terapii pedagogicznej małych dzieci, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2003

J.  Morison, DSM- 5, Bez tajemnic- praktyczny przewodnik dla klinicystów, Wyd. Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2016

M. Korendo, J. Cieszyńska, Karty dagnozy. 10 etapów rozwoju dziecka od 4. D 36. miesiąca życia, Wydawnictwo Edukacyjne

Strona internetowa: https://jim.org/autyzm/sygnaly/