Logopedia kojarzy się nam najczęściej z prowadzeniem terapii wad wymowy u dzieci. Często dorośli zastanawiają się czy nie jest dla nich za późno na terapię logopedyczną. Jednak bardzo dużo dorosłych pacjentów zgłasza się obecnie do gabinetu. Osoba dorosła jest w stanie wyleczyć wadę wymowy, więc zawsze warto zgłosić się do specjalisty, aby poprawić swoją mowę, a tym samym komunikację z drugim człowiekiem. Dla wielu pacjentów po przebytej terapii jest to ogromny komfort i poprawa pewności siebie.
Najczęściej spotykane wady wymowy to:
– rotacyzm, czyli nieprawidłowa wymowa głoski /r/, wyróżniamy tutaj:
- deformacje (rotacyzm właściwy) czyli na skutek zmiany miejsca artykulacji brzmienie naszej głoski /r/ jest zdeformowane;
- substytucja (pararotacyzm) czyli zastępowanie głoski /r/ innymi głoskami wymawianymi prawidłowo. Może być to zamiana na głoski /l/ ,/j/, /ł/ albo /d/;
- elizja (mogirotacyzm) czyli opuszczanie głoski /r/ w wyrazach.
– sygmatyzm (seplenienie) – nieprawidłowa wymowa głosek trzech szeregów: syczącego (s, z, c, dz), ciszącego (ś, ź, ć, dź), szumiącego (sz, ż, cz, dż).
– jąkanie, niepłynność mowy – zaburzeniu ulega płynność realizacji ciągu fonicznego, zaburzone są intonacja i akcent
Jednak wad wymowy i ich przyczyn może być wiele. Odnosząc się do etiologicznej klasyfikacji zaburzeń artykulacyjnych (Emiluta-Rozya, 2006) wyróżnia się:
- Dyslalia anatomiczna – jej przyczyna to wady w budowie aparatu artykulacyjnego, które wpływają na ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania precyzyjnych ruchów aparatu artykulacyjnego, a przez to prawidłową wymowę dźwięków mowy. Wady mogą być wrodzone lub nabyte i należą do nich m.in. nietypowy kształt języka, skrócone wędzidełko podjęzykowe, rozszczepy, wady zgryzu.
- Dyslalia funkcjonalna – wywołana przez niesprawność aparatu artykulacyjnego i/lub dysfunkcje oraz parafunkcje w jego obrębie. Przyczyny mają podłoże zarówno endogenne (np. alergie wpływające na dysfunkcję oddychania, co przekłada się na wymowę) oraz egzogenne odnoszące się do nieprawidłowych nawyków ruchowych w przebiegu czynności: gryzienia, żucia, połykania, oddychania, które wynikają z błędów pielęgnacyjnych. Patomechanizmem są nieprawidłowe nawyki ruchowe w obrębie narządów mowy, które prowadzą do obniżenia napięcia mięśni artykulacyjnych, osłabienia ich sprawności, co w konsekwencji prowadzi do wystąpienia zaburzeń mowy.
- Dyslalia słuchowa – przyczynę stanowią wady budowy lub funkcjonowania narządu słuchu. W wyniku uszkodzenia narządu słuchu następuje ograniczenie odbioru bodźców słuchowych – niedosłuch. Powoduje on słabszą kontrolę słuchową dźwięków mowy, a przez to zaburza ich właściwe różnicowanie, co ma swoje odbicie w nadawaniu dźwięków mowy, czyli artykulacji.
- Dyslalia środowiskowa – jest spowodowana nieprawidłowymi wzorcami wymowy w środowisku dziecka (rodzice, opiekunowie bądź rodzeństwo mają wady wymowy). Patomechanizm stanowi naśladowanie wadliwych wzorów wymowy.
- Dyslalia podkorowa – przyczyną jest porażenie lub niedowład mięśni aparatu artykulacyjnego, w tym także dyskretne porażenie tylko języka, a w wyniku czego wykonywanie precyzyjnych, prawidłowych ruchów artykulacyjnych jest w pewnym stopniu uniemożliwione. Skutkiem jest zakłócenie w wymowie dźwięków.
- Dyslalia korowa – charakteryzuje się nieprawidłową realizacją dźwięków mowy w zaburzeniach mowy pochodzenia korowego (afazji, niedokształceniu mowy). Oprócz niej zaburzone są zawsze elementy systemu językowego w różnym nasileniu.
Osoba dorosła jest w stanie wyleczyć wadę wymowy, ale wymaga to czasu, systematycznej pracy oraz zaangażowania pacjenta i logopedy. Nigdy nie jest za późno, aby poprosić o pomoc. Jeśli borykasz się z problem wady wymowy koniecznie zgłoś się do logopedy, który przeprowadzi szczegółowy wywiad oraz badanie, a następnie dobierze plan terapii.
Źródło:
- A. Sołtys- Chmielowicz „Rotacyzm” Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin Zakład Logopedii i Językoznawstwa stosowanego
- A. Sołtys-Chmielowicz: Zaburzenia artykulacji, Kraków 2008.
- Emiluta-Rozya D. (2006), Dyslalia – w teorii logopedycznej i praktyce pedagogicznej, [w:] J. Bałachowicz, S. Frycie (red.) Język – Literatura – Wychowanie. Warszawa: WSP TWP.
- Emiluta-Rozya D. (2008), Modyfikacja zestawienia form zaburzeń mowy H. Mierzejewskiej i D. Emiluty-Rozya, [w:] J. Porayski-Pomsta (red.), Diagnoza i terapia w logopedii. (s. 25-36). Warszawa: Elipsa.
- Jastrzębowska G. (1998), Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole: Uniwersytet Opolski.